Ψυχολογία της Κυκλοφορίας

Εισήγηση στο συνέδριο της ΕΝΑΔΙΑΒΕ στη Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2008

Ψυχολογία της Κυκλοφορίας

Η Ψυχολογία της Κυκλοφορίας αποτελεί ένα πεδίο της Ψυχολογίας καθώς και ένα πεδίο των επιστημών της κυκλοφορίας, με μια μεγάλη επιστημονική παράδοση.

Μερικές από τις πρώτες εμπειρικές μελέτες της ψυχολογίας καταπιάστηκαν με ερωτήματα που συνδέονται με την κυκλοφορία, κυρίως με την ικανότητα της κίνησης, κάτι που καταγράφηκε ως όρος: Καταλληλότητα για την οδήγηση ενός οχήματος.

Στον γερμανόφωνο χώρο το επίκεντρο της πρακτικής της κυκλοφοριακής ψυχολογίας εντοπίζεται στην διαγνωστική της κυκλοφοριακής ψυχολογίας και στην παροχή συμβουλών, στην αποκατάσταση και στην επανεκπαίδευση ευαίσθητων οδηγών οχημάτων.

Στην Γερμανία με την νομοθετική μεταρρύθμιση του 1999 σχετικά με την οδική κυκλοφορία προέκυψε μια επέκταση των πεδίων δραστηριότητας των ψυχολόγων.

Ιστορία της κυκλοφοριακής ψυχολογίας

Οι ρίζες της κυκλοφοριακής ψυχολογίας βρίσκονται στην Γερμανία. Ήδη από την αρχή του περασμένου αιώνα οι ψυχολόγοι ασχολήθηκαν με την αρχόμενη εκμηχάνιση της κίνηση και με την επιλογή των κατάλληλων ανθρώπων, για την άσκηση του επαγγέλματος των οδηγών των τραμ και των μηχανοδηγών των τραίνων, ήδη όμως από το έτος 1915 και με τους οδηγούς των άλλων οχημάτων  (vgl. Hugo Münsterberg).

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αρχικά το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της  κυκλοφοριακής ψυχολογίας προσανατολίστηκε στην εκπόνηση πραγματογνωμοσυνών σχετικά με την ικανότητα των τραυματισθέντων από των πόλεμο οδηγών οχημάτων, να οδηγούν οχήματα, τους περιορισμούς που είχαν και τις δυνατότητες αναπλήρωσης τους.
Στις αρχές της 10ετίας του ’50 δημιουργήθηκαν τα πρώτα «ιατρικά – ψυχολογικά ινστιτούτα».
Στα χρόνια που ακολούθησαν το επίκεντρο μεταφέρθηκε στην αρχόμενη μαζική εκμηχάνιση της κυκλοφορίας και στον έλεγχο των αμφιβολιών που αφορούν στην συμπεριφορά και στον χαρακτήρα των οδηγών, και που σχετίζονται με παραβάσεις του νόμου, είτε υπό την επήρεια αλκοόλ είτε όχι.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 καθιερώθηκε  ως πρόσθετο πεδίο εργασία η επανεκπαίδευση και η αποκατάσταση (Rehabilitation) των οδηγών, οι οποίοι είναι ευαίσθηται με το αλκοόλ και οδηγούν. Αυτά τα αξιολογημένα ομαδικά προγράμματα επεκτάθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 90 και τελικά συμπληρώθηκαν με την «ψυχοκυκλοφοριακή θεραπεία», η οποία εργάζεται με ψυχοθεραπευτικά μέσα περισσότερο και κυρίως με ατομικές συνεδρίες με οδηγούς, που είναι πα ευαίσθητοι στην κυκλοφορία (verkehrsauffälligen Kraftfahrern ), ακόμη και με πιλότους.
Η γνωμοδότηση επί της οδηγικής ικανότητας καθώς και τα μέτρα που λαμβάνονται για τις ομάδες σχετικά με την αποκατάσταση της οδηγικής ικανότητας από το έτος 2000 και εφεξής υπόκειται κατά την νομική επιταγή σε πιστοποίηση από το Ομοσπονδιακό Ίδρυμα για την Οδική Κυκλοφορία. 

Πεδία της κυκλοφοριακής ψυχολογίας

Η κυκλοφοριακή ψυχολογία ερευνά και διαμορφώνει τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις μεταξύ των συστημάτων κινητικότητας, μεταφοράς και κυκλοφορίας με την ανθρώπινη συμπεριφορά και διαβίωση. Πλάι στα προβλήματα της διαγνωστικής και των θεραπευτικών μεθόδων σχετικά με την αποκατάσταση της οδηγητικής ικανότητας οι ψυχολόγοι της κυκλοφορίας ασχολούνται, συχνά σε συνεργασία με μηχανικούς, οικονομολόγους και γιατρούς, με ένα ευρύ πεδίο ζητημάτων της κινητικότητας γενικά και της συμπεριφοράς στην οδική κυκλοφορία ειδικά.

Η εμπειρική έρευνα στην κυκλοφοριακή ψυχολογία ασχολείται κυρίως με την βελτιστοποίηση της ισχύουσας πρακτικής και με νεωτεριστικά πεδία, από τα οποία μπορούν στο μέλλον να αναπτυχθούν σημαντικά κυκλοφοριακά – ψυχολογικά επαγγέλματα καθώς και προφίλ επαγγελμάτων.
Για το λόγο αυτό  η έρευνα της κυκλοφοριακής ψυχολογίας δεν χρησιμοποιεί μονάχα τις θεωρητικές και τις μεθοδολογικές βάσεις της ψυχολογίας αλλά αποτελεί ακριβώς λόγω της διεπιστημονικής της συνάρθρωσης ένα νεωτεριστικό πεδίο έρευνας με εν μέρει δική της μεθοδολογία και με ξεχωριστές θεωρητικές παραδοχές.
Σήμερα οι νέες γνώσεις και οι νέες πρακτικές σε πολλά επιστημονικά πεδία δεν προέρχονται από πρωτότυπες ανακαλύψεις ή νέες επινοήσεις αλλά κυρίως σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από μεταφορές των επιδόσεων μεταξύ διαφορετικών γνωστικών πεδίων. Κοινό αντικείμενο γνώσης παραμένει η συμπεριφορά της κινητικότητας, (Mobilitätsverhalten) η βίωση της κινητικότητας και η επιλογή των μέσων κυκλοφορίας των ανθρώπων.
Τα πεδία της κυκλοφοριακής ψυχολογίας διακρίνονται σε έξι (vgl. Schlag, 1999) και είναι τα εξής:

Η διαγνωστική της κυκλοφοριακής ψυχολογίας

Η πιο γνωστή χρήση της είναι η ιατρική – ψυχολογική εξέταση. Μοντέρνες εκδοχές της βρίσκονται στο Modell PASS.

Η ψυχοκυκλοφοριακή επέμβαση

Διακρίνονται τα ακόλουθα πεδία εργασίας:

• Προσωπικές συμβουλευτικές υπηρεσίες στην περίοδο του προσωρινής αφαίρεσης (Sperrfrist)
• Παρεμβάσεις στο Πόιντ Σύστεμ  με σκοπό την εκούσια μείωση των ποινών
• Ειδικά Σεμινάρια για οδηγούς με κυκλοφοριακές ευαισθησίες
• Συμβουλευτικές υπηρεσίες σύμφωνα με το άρθρο § 71 FeV
• Ομαδική αποκατάσταση:  Κύκλοι μαθημάτων για την αποκατάσταση της οδηγητικής ικανότητας σύμφωνα με το άρθρο 70 FeV
• Ψυχοκυκλοφοριακή θεραπεία \.

Η Έρευνα ατυχημάτων

Η Έρευνα ατυχημάτων και βελτίωση της οδικής ασφάλειας  για ομάδες χρηστών της κυκλοφορίας (ηλικιακές ομάδες, είδη της συμμετοχής τους στην κυκλοφορία) με ταυτόχρονη σύνδεση με τη δημιουργία των δρόμων της κυκλοφορίας και των οχημάτων, παρατήρηση, γνώση και προσοχή κατά την οδήγηση, επιρρέπεια σε κινδύνους, οδηγητικά μοτίβα, διαδράσεις και κοινωνική ψυχολογία της οδήγησης.

Η Εκπαίδευση και διαφώτιση

Η επίδραση στη συμπεριφορά δια δικαιϊκών και παιδαγωγικών μέτρων καθώς και μέτρων που αφορούν στα οχήματα και τους δρόμους, σχολική και εξωσχολική κυκλοφοριακή αγωγή, εκπαίδευση των οδηγών, εκπαίδευση των εκπαιδευτών οδηγών, διαφώτιση σχετικά με την κυκλοφορία, οργάνωση με καμπάνιες και μάρκετιγκ.

ΗΈρευνα και συμβουλευτική

Ζητήματα της κινητικότητας του χώρου, του σχεδιασμού της κυκλοφορίας, της κυκλοφοριακής πολιτικής, του μάνατζμεντ της κινητικότητας, της επιλογής των μέσων μεταφοράς, ψυχολογικές παράμετροι κατά τη δημιουργία των δρόμων και του περιβάλλοντος της κυκλοφορίας, ποιότητα των προσφορών και διαχείριση ποιότητας.

Η Διαμόρφωση των οχημάτων

Ζητήματα της εργονομίας, αλλά και της σχέσης που αναπτύσσεται από προσφορές από την πλευρά των οχημάτων (π.χ. με συστήματα αντιμετώπισης του κινδύνου) αναλύσεις σημαντικών υποχρεώσεων κατά την οδήγηση και των προϋποθέσεων αυτών, και οι οποίες απαιτούν οδηγούς για να αντιμετωπιστούν, δημιουργία και σχεδιασμός οχημάτων (συστήματα υποβοήθησης του οδηγού), αποδοχή τεχνικά και οργανωτικών νεωτερισμών όπως π.χ. τα διόδια, και επιπλέον σ΄ αυτά ψυχολογία της πτήσης ή της χρήσης σιδηροδρόμου.